AI en rouw: Ethische dilemma’s bij herdenken

Met de razendsnelle ontwikkeling van ChatGPT, andere kunstmatige intelligentie en video deepfakes komen we steeds dichter bij een toekomst waarin bijna-echte gesprekken met overleden dierbaren mogelijk worden. Deze technologie biedt zowel kansen als uitdagingen op het gebied van rouwverwerking en educatie, maar roept ook belangrijke ethische vragen op.

Grenzen aan herdenken en eren met AI in het Digitale Hiernamaals

De vraag waar de grenzen liggen van het herdenken van dierbaren met behulp van AI in het digitale hiernamaals is complex, verschuift continu en zorgt voor veel discussie. Hoe ver moeten we gaan in het nabootsen van overledenen, in plaats van het omgaan met het feit dat zij er niet meer zijn? Of liggen die twee helemaal niet zo ver uit elkaar? Wie beslist er welke toepassingen moreel verantwoord zijn? Deze kwesties vragen om debat en overweging, want het lijkt onvermijdelijk dat de zusjes en broertjes van ChatGPT op grote schaal worden ingezet. Ook als het soms lijkt dat niet iedereen in onze samenleving goed voorbereid is op wat er (snel) komen gaat.

Kunst en Technologie: De Nalatenschap van Overledenen in een Nieuw Licht

Net zoals ChatGPT steeds meer deel uitmaakt van het dagelijks leven van veel mensen in Nederland, wordt AI wereldwijd steeds vaker ingezet om de nalatenschap van overledenen op een vernieuwende manier tot leven te brengen. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van AI om de stem van een overleden acteur - zoals gebeurde bij Jeroen Willems - te reconstrueren en te combineren met nieuwe artistieke uitingen. Dit soort projecten verkennen grenzen die raken aan transparantie voor mensen die de context niet kennen, maar ook aan respect voor de overledene en de toestemming van de nabestaanden, en hoe ver gaan we daarmee?

Rouwtherapie in een Digitale Wereld

Voor sommigen bieden chatbots zoals ChatGPT getraind op de teksten die de overleden heeft nagelaten, en andere AI zoals Replika, nieuwe mogelijkheden voor rouwverwerking. Door een AI-systeem te laden met persoonlijke gegevens zoals berichten, e-mails en video’s van de overledene, kan een chatbot worden ontwikkeld die communiceert zoals die persoon dat zou doen, in elk geval over onderwerpen uit het verleden. Dit kan zelfs worden uitgebreid tot een volledige virtual reality-ervaring, waardoor de interactie nog realistischer wordt. Voor rouwtherapeuten biedt dit een innovatieve manier om cliënten te ondersteunen in hun rouwproces. Er is nog weinig bekend over de effecten hiervan over de lange termijn effecten, maar het gebeurt al wel. Voor sommigen kan het wellicht helpen bij het verwerken van verlies, maar het is niet onmogelijk dat anderen (zoals kinderen) er juist door in de war raken. Bovendien kun je vragen stellen over het recht op rust voor zowel de overledenen als de nabestaanden. Is dat een recht? En wie controleert dat?

Het Digitale Hiernamaals: Een Brug naar de Overledenen?

Een bekend voorbeeld van hoe deze technologie in de praktijk wordt gebracht, is het holografische eerbetoon dat Kanye West creëerde voor zijn vrouw Kim Kardashian. Hij liet een digitale versie van haar overleden vader, Rob Kardashian, verschijnen als hologram. Hoewel verre van perfect, leek het de celebrity te raken en werd het gepresenteerd als een mooi geschenk.

Deze technologie zal binnen niet al te lange tijd voor meer mensen toegankelijk zijn. Met de huidige deepfake-technologie kunnen zeer realistische digitale kopieën van levende mensen worden gemaakt, en het duurt niet lang voor het mogelijk is om een levensechte avatar van een dierbare te creëren met slechts een smartphone. Door ook de stem van de overledene na te bootsen met geavanceerde stemgeneratoren, zoals bijvoorbeeld via Elevenlabs nu al eenvoudig en goedkoop kan, wordt het mogelijk om digitale versies van dierbaren te maken die niet alleen lijken, maar ook klinken zoals zij deden.

Educatie en Geschiedenis: Een Nieuwe Manier van Leren?

Naast rouwverwerking biedt AI ook interessante mogelijkheden binnen de educatie en kunst door het gebruik van gestorven mensen. Een avatar van een historisch figuur zoals Anne Frank die haar dagboek voorleest, of Nelson Mandela die een toespraak houdt, kan een krachtige indruk maken op leerlingen. Maar ook hier spelen ethische overwegingen een rol en ook ongewenste historische figuren kunnen het toneel betreden, met onware uitspraken of verdraaingen, die er levensecht uitzien. De nauwkeurigheid van de informatie die een avatar deelt, hangt sterk af van de gegevens waarmee de AI is gevoed. Dit kan issues opleveren bij gevoelige historische onderwerpen.

Deze ontwikkelingen rondom AI openen de deur naar een nieuwe manier van rouwen, herdeken, leren en herinneren, maar het kan geen kwaad om na te denken over de ethische implicaties. Hoe waarborgen we de historische accuratesse en vermijden we misbruik? Niet alleen bij historische figuren, maar ook bij onze eigen gestorven dierbaren? Waar leggen we grenzen en hoe houden we herinneringen respectvol. Het is duidelijk dat de inzet van AI in het digitale hiernamaals veelbelovend is, maar ook om reflectie vraagt.

Het gebruik van AI bij Vaarwelverhalen

Bij Vaarwelverhalen gebruiken we AI op een zo respectvol mogelijk wijze. We respevcteren de privacywetgeving en we gebruiken geen data van overledenen om onze modellen te trainen. We helpen nabestaanden om de hektische en intensieve periode rondom het verlies van een dierbare door te komen door het bieden van praktische hulpmiddelen bij het schrijven van een uitvaartspeech, condoleancekaartjes, advertenties social mediateksten en andere handige teksten, maar we bieden geen simulaties van personen of chatbots aan; hoewel we daar de technologie voor in huis hebben. Mocht u speciale wensen hebben die u belangrijk vindt voor uw rouwverwerking of dat van nabije familie, dan kunt u altijd contact met ons opnemen.