2wai: manie of winst?

De nieuw gelanceerde app 2wai maakt het mogelijk om na slechts een paar minuten videomateriaal een interactieve “HoloAvatar” te creëren van een overleden familielid. Volgens de makers is dit bedoeld om herinneringen levendig te houden; volgens critici opent het een ethisch mijnenveld. In deze post bespreken we de ethische consequenties van deze nieuwe technologie. We leggen een link naar de rol van passende afsluitende rituelen, zoals een grafrede of afscheidspeech.

Wat biedt 2wai?

In de kern biedt 2wai de mogelijkheid om:

• op basis van videomateriaal een avatar te maken van een overledene.
• met deze avatar “te communiceren” alsof het de overledene is.
• ook bredere toepassingen: avatars van historische figuren of ‘digitale tweelingen’ van personen.

Deze mogelijkheden roepen direct belangrijke vragen op rond toestemming, rouwverwerking, identiteit en commercie.

Ethische vragen & consequenties

Er komen bij veel mensen meteen vragen op over ethiek. Wat is de impaxt van zo'n app op rouwverwerking? Hoe werkt dit bij mensen in zo'n kwestbare periode als tijdens rouw? Hieronder een overzicht van kernpunten.

Toestemming en vertegenwoordiging

• Wanneer iemand overlijdt, is het niet automatisch gegeven dat zijn of haar digitale kloon gewenst of goedgekeurd is. Wie beslist? De gebruiker, de nabestaanden, de overledene zelf? Lastige vragen meteen al....
• Er bestaat het risico dat de avatar iets “zegt” of “doet” wat niet representatief is voor de overledene — woorden of gedragingen die zij nooit gekozen zouden hebben. Dit raakt aan de menselijke waardigheid en aan de representatie van wat iemand werkelijk was. Moet je dat willen? Zoals een Newsweek-artikel opmerkt: “simulating the dead risks distorting their memory or interfering with the grieving process.”

Rouwverwerking en emotionele impact

• Het maken van een digitale avatar kan voor sommige mensen een troost bieden: een mogelijkheid om te “spreken” met een geliefde, herinneringen op te halen en een soort naspel te voeren. Hiervan zijn heel veel positieve therapie-voorbeelden te vinden.
• Aan de andere kant: is een avatar van de overledene een gezonde invulling daarvan, of is het juist een vervangende illusie die de werkelijke herinnering vervormt? Poeh, niet eenvoudig te beantwoorden.

Er is het gevaar dat een avatar zoals bij 2wai (en ongetwijfeld andere start-ups) de natuurlijke verwerking van verlies belemmert. Wanneer iemand voortdurend teruggrijpt naar een kunstmatige ‘verbinding’, kan dat rouw vertragen, het loslaten bemoeilijken of zelfs zorgen voor verwarring tussen werkelijkheid en simulatie. Op een Reddit‑forum wordt bijvoorbeeld opgemerkt:

“The lack of letting go feels more like dissociation and is probably problematic for any number of psychological and ethical reasons.”

Commercie en kwetsbaarheid

• 2wai werkt met een businessmodel dat deels gebaseerd is op abonnementen of premium‑features. Critici wijzen erop dat rouwverwerkende mensen zich in een kwetsbare positie bevinden en dat commerciële belangen in zo’n context extra kritisch zijn.
• Het risico bestaat dat herinnering, verlies en afscheid worden ‘vermarkt’ op een manier die meer gericht is op het product dan op de menselijke behoefte.
• Bovendien rijst de vraag wat er gebeurt met de data: de videomateriaal, de avatar‑conversaties, de persoonsgegevens. Hoe wordt privacy geborgd? Wie heeft toegang? Wat gebeurt er met de avatar als de gebruiker stopt met betalen of de dienst ophoudt?

Filosofische en culturele implicaties

• Technisch gezien herleeft de overledene niet — we hebben te maken met een simulatie. Toch kan het voor de nabestaanden voelen alsof ze opnieuw in contact treden. Dit roept de vraag op: wat betekent ‘aanwezig zijn’ en wat betekent ‘afscheid nemen’?
• In veel culturen is afscheid nemen een essentieel ritueel: een begrafenisspeech, een grafrede, een moment van loslaten. Een avatar kan dit ritueel ondersteunen, maar kan het ook ondermijnen als hij het loslaten van de fysieke realiteit in de weg staat.
• De technologie lijkt te vervagen wat leven en dood, aanwezigheid en herinnering zijn — iets wat in traditionele rouwverwerking juist onderscheidend én heilzaam wordt geacht.

Wanneer kan zo’n technologie waardevol zijn?

Dat klinkt allemaal niet goed. Maar het is ook voor een deel omdat technologie zoals deze eerst een plek moet vinden in onze beleving en rituelen. Ondanks bovenstaande kritische geluiden is er een potentieel positieve rol voor technologie zoals 2wai — mits zorgvuldig gebruikt. Hieronder een aantal scenario’s:

• Het kan heel goed gebruikt worden door mensen die geen gelegenheid hadden om afscheid te nemen van een overledene, bijvoorbeeld door onverwachte dood of afstand, kan een avatar een extra mogelijkheid bieden om herinnering te herbeleven of een laatste gesprek te voeren.
• Het past best goed in hoe rouwverwerking optimaal plaatsvindt als het gebruikt wordt in combinatie met traditionele rituelen: de avatar kan bijvoorbeeld tijdens een herdenkingsmoment gebruikt worden om verhalen op te halen, herinneringen op te halen en het afscheid meer vorm te geven. In combinatie met een grafrede of begrafenisspeech.
• Voor families die speciale wensen hebben rond digitale nabestaanden‑herinnering: de avatar kan onderdeel zijn van een digitaal archief, waarin verhalen, foto’s, videos en teksten van de overledene veilig bewaard worden en eventueel gedeeld met volgende generaties. Zo'n archief houdt herinneringen levend, ook bij hen die de overledene nooit hebben mogen kennen.

Richtlijnen voor zorgvuldig gebruik

Voor wie overweegt zulke technologie te gebruiken in het rouwproces, hebben wij een aantal praktische tips — passend bij de dienstverlening van Vaarwelverhalen — om te zorgen dat het een ondersteunende tool blijft, en geen belemmering voor het afscheid nemen.

1. Stel duidelijke vragen vooraf: Wie geeft de toestemming? Wat mag de avatar doen of niet doen? Is er een terugtrekkingsmogelijkheid?
2. Beperk het gebruik: Zie de avatar als één van de middelen in het rouwproces, niet als vervanging van ontmoeting, herinnering of het fysieke afscheid.
3. Integreer met rituelen: Gebruik de avatar bijvoorbeeld in een herdenkingsbijeenkomst, of voorafgaand aan de grafrede of afscheidspeech, zodat het past in het rituele kader van afscheid nemen.
4. Bewust blijven van grenzen: Bespreek met familie of een rouwbegeleider wanneer het gebruik van de avatar troost biedt, en wanneer het misschien juist blokkades opwerpt.
5. Bescherm privacy en data: Controleer hoe de dienst omgaat met beeldmateriaal, gesprekservaring en opslag van de avatar, en wat de rechten zijn bij beëindiging van de dienst.
6. Koppel terug naar de realiteit: Herinner uzelf eraan dat de avatar een representatie is — de overledene is fysiek niet meer aanwezig. Het echte afscheid blijft waardevol.

Conclusie

Jaren geleden was er al een Black Mirror-aflevering die dit concept verbeeldde, maar nu is het een tastbaar product: De introductie van 2wai is een nieuwe ontwikkeling in de wereld van ‘grief tech’ — technologie speciaal gericht op rouw, herinnering en digitale aanwezigheid van overledenen. Dat is de wereld waar Vaarwelverhalen ook een rol in speelt. De ethische overwegingen van een zo vergaande app zijn complex: vragen rond toestemming, rouwverwerking, identiteit en commerciële exploitatie zijn reëel en verdienen zorgvuldige aandacht. Tegelijkertijd biedt de technologie kansen: als hulpmiddel, als extra vorm van herinnering, als onderdeel van het ritueel van afscheid nemen.

Bij Vaarwelverhalen geloven we dat afscheid nemen, in welke vorm dan ook, zorgvuldig moet gebeuren. Een avatar‑tool als 2wai kan een waardevolle aanvulling zijn als hij met respect wordt ingezet, als hij onderdeel is van een proces waarin ook een afscheidspeech, een grafrede, een moment van loslaten een plaats krijgt. Niet als vervanging, maar als ondersteuning. Zorgvuldigheid is geboden — en met die zorgvuldigheid erbij kan technologie zoals deze een betekenisvolle optie zijn voor wie zoekt naar nieuwe vormen van herinnering en afscheid.